«معاهده ترکمنچای»؛ ماحصل دیپلماسیِ عقیمِ «ابوالحسن ایلچی» در عهدنامهی گلستان
تاریخ انتشار: ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۹۲۵۲۹۷
به بهانهی یادداشت اینستاگرامی محمدجواد ظریف درباره عهدنامه ترکمنچای، به بررسی اصل ماجرای ترکمنچای و نقش دیپلماسی عقیم و مذاکرهی ناشیانه ابوالحسن شیرازی در عقد دو معاهده خسارتبار دوره قاجار با روسها پرداختیم. - اخبار سیاسی -
گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم _ در روزهای گذشته محمد جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه در یادداشت اینستاگرامی با بیان اینکه ما در طول تاریخ اهدافمان را بر اساس آرزوهایمان چیدهایم و به تواناییهایمان توجهی نکردهایم، با برساختن دوگانهی «آرزو» و «امکانات» به ماجرای ترکمنچای اشاره کرد و نوشت: «آگاهانه یا ناخودآگاه ما مردم انتخاب کردهایم آنان را که به دنبال آرزوهایمان بودهاند بستاییم، هر چند برای خود و کشور خسارات فراوان به بار آورده باشند؛ و آنان را که در حد امکانات کوشیدهاند تا از گستره خسارات ناشی از حرکات آرزومندانه بکاهند، سازشکار و حتی خائن بنامیم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
راستی نه تنها ما مردم بلکه نخبگان ما کدامیک را بیشتر نکوهش میکنند: آنها که با آرزوی بازپسگرفتن سرزمین از دست رفته در قرارداد گلستان، بخشهای بیشتری از سرزمین و حتی استقلال ایران را به باد دادند، یا آنها که با قرارداد ترکمانچای دستکم قسمتی از سرزمین تازه از دست رفته را بازپس گرفتند؟ برای پیشگیری از ترکمانچایها باید «انتخاب کنیم» که آرزوهایمان را در چارچوب امکانات دنبال کنیم.»
ظریف حتی برای دفاع از خود هم دیپلمات خوبی نیست!
فارغ از ابعاد سیاسی این نوشته، سید امیر مکی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در یادداشتی به علل و زمینههای وقوع جنگ دوم ایران و روسیه پرداخته و به این پرسش پاسخ میدهد که چرا ترکمنچای ماحصل دیپلماسی دولتمردان قاجار و خیانت سفیر وقت ایران میرزا ابوالحسنخان ایلچی شیرازی بود نه تلاشهای عباس میرزا برای استرداد زمینهای واگذار شده بر اثر عهدنامه گلستان و چگونه روسها آغازگر جنگ دوم بودند.
متن یادداشت آقای مکی به شرح زیر است:
معاهده گلستان در تاریخ سوم آبان 1192 ه.ش(25 اکتبر 1813) تهیه و توسط نمایندگان دولتین ایران و روس امضاء شد؛ برابر ماده دوم و سوم این عهدنامه، خانات قره باغ، گنجه و خان نشینهای شکّی و شیروان، دربند و بادکوبه و بخشی از تالش به انضمام تمامی داغستان و گرجستان و محال شوره گل، آچوق باشی، کورئه و منکریل و تمامی اولکای قفقاز تا کنار دریای خزر به روسیه تعلق یافت. علاوه بر این، حق داشتن نیروی دریایی در این دریا منحصرا به دولت روسیه واگذار شد.
دولت ایران برای باز پس گرفتن اراضی مزبور اصرار ورزید ولی سفیر انگلیس که در راستای سیاست دولت متبوع خود، خواهان پایان جنگ ایران و روس بود با وعدههای بسیار فتحعلیشاه را به انعقاد عهدنامه گلستان ترغیب و وادار کرد.
در جنگی دیگر که در مردادماه سال 1205 ه.ش بین ایران و روس در گرفت و در نهایت به شکست ایران نیز انجامید، با وساطت سفیر انگلیس در نزدیکی قریه ترکمانچای، عهدنامهای در 16 فصل و یک قرار داد تجاری الحاقی در 9 فصل نوشته شد، عباس میرزا، آصف الدوله، قائم مقام، منوچهر خان معتمدالدوله، پاسکویچ، جان مک نیل، میرزا مسعود، میرزا محمدعلی منشی الممالک و میرزا ابوالحسن خان شیرازی، در اردوگاه نظامی روسها در روستای ترکمانچای، گفتوگوهای صلح را به انجام رساندند و نمایندگان ایران و روسیه عهدنامه ترکمانچای را امضا کردند.
برمبنای این عهدنامه، علاوه بر آنچه از گلستان از ناحیه قفقاز نصیب روسیه شده بود ایروان، نخجوان و بخشی از دشت مغان نیز به آن افزوده شد و مجرای رود ارس، سرحد دو دولت قرار گرفت و همچنین اتباع آن دولت در ایران از تابعیت قوانین حقوقی و جزایی ایران معاف شدند؛ کشتیرانی در دریای خزر به صورت انحصاری در اختیار دولت روس قرار گرفت و این کشور توپ، تفنگ، مهمات جنگی و قلاع نظامی ایران در قفقازیه را نیز صاحب شد و 5 میلیون تومان هم غرامت جنگی گرفت؛ اما فصل دوم این قرارداد نیز تعهدات عهدنامه گلستان را بطور کامل باطل اعلام کرد.
بنابر قرارداد گلستان ایران حاکمیت روسیه را بر مناطق داغستان، گرجستان و خانات باکو، شروان، گنجه، قره باغ و بخشی از طالش به رسمیت شناخت، اما به سبب برخی ابهام ها و نیز ناخرسندی ایران نسبت به از دست رفتن بخشی از کشور در عهدنامه، مانند تعیین مرزهای دو طرف از سرزمینهایی که بر آنها حاکمیت تاریخی داشت و موضوع شرعی تسلط «کفار» بر سرزمینهای مسلمانان، هر دو طرف تلاشهایی را برای کسب امتیازهایی از طرف مقابل به کار بستند که در نتیجه، سفیرهایی از ایران و روسیه در محدوده زمانی دو جنگ سالهای 1813 تا 1826 به کشورهای یکدیگر رفت و آمد کردند که ژنرال یرملوف فرستاده روسیه به ایران معرفی شد.
پس از پیمان گلستان، دولت ایران که از شرایط پیش آمده رضایت چندانی نداشت، ابوالحسن خان ایلچی را به عنوان سفیر به روسیه اعزام کرد تا بتواند روسها را به بازگرداندن برخی از مناطق تصرف شده راضی کند. در واقع او به دنبال آن بود که ضمن بستن قرارداد جدیدی، روسها را به باز پس دادن تمامی یا بخشی از مناطق تصرف شده در برابر پرداخت خسارت جنگ مجبور کند. در این بین سفیر انگلیس در پترزبورگ نیز با توصیه سرگور اوزلی از تقاضای ایران حمایت کرد و ژنرال یرملوف به همراه یک گروه سیصد نفری در 17 اوت 1816 از پترزبورگ در 10 اکتبر به تفلیس رسیدند.
در این واقعه پیبردن به شخصیت ابوالحسنخان ایلچی حائز اهمیت است! در یکی از مواد عهدنامه گلستان، این شرط قید شده بود که دولت ایران در مقابل تحویل ولایات از طرف روسیه، مبلغ یکصد هزار تومان به دولت روسیه بپردازد. میرزا ابوالحسن خان هنگام حرکت به طرف روسیه 90 هزار تومان آن را نقداً دریافت نمود و مبلغ 10 هزار تومان دیگر آن را یک قبض داشت که در روسیه دریافت کند و یکصد هزار تومان موجود را به دولت روسیه تحویل دهد اما میرزا پس از مراجعت، 90 هزار تومان نفدی را حیف و میل کرد. فقط قبض حواله ده هزار تومان را که با اشاره امنای روسیه و خدعه میرزا، نکول آن صورت گرفته بود به حساب خزانه سپرد؛ در حقیقت میرزا در این فقره به دولت خود خیانت کرد.
نکته جالب توجه اینجاست که میرزا پس از دیدار با الکساندر اول و گفت وگو درباره اراضی اشغال شده، از وی جواب رد شنید و تزار روس تنها گفت که در مورد اراضی شیروان، گنجه و تالش نظر اهالی آن مناطق پرسیده خواهد شد! اینجا بود که وی دانست در ماجرای عهدنامه گلستان فریب اوزلی سفیر انگلستان را خورده و هفده ولایت قفقاز برای همیشه از ایران جدا شده است.
در حقیقت پافشاری سرگوراوزلی برای امضای عهدنامه گلستان و وعدههای ژنرال رتیشچوف برای بازپسگیری اراضی اشغالی از روسها باعث شد به این عهدنامه بهعنوان سندی برای خاتمه جنگ نگاه کنند که در آینده میتوان آن را اصلاح کرد اما سفر میرزا به روسیه نشان داد که آنها حاضر به واگذاری هیچ یک از مناطق نیستند!
سرگور اوزلی سفیر وقت انگلستان، در زمان عهدنامه گلستان تلاش خویش را به کار بست تا طرف مذاکرهکننده ایران، ابوالحسن خان ایلچی باشد چراکه وابستگی وی به انگلیسها امری عیان بود و از همان ابتدا تحت تعلیمات مهماندار اعظم خود سرگور اوزلی به عضویت لژ انگلستان درآمد؛ سرگور اوزلی مأموریت داشت تا با همکاری ایلچی در ایران لژ فراماسونری تأسیس کند. این دو برای دستیابی به مقاصد خود تعداد قابل توجهی از رجال ایران را وارد حلقه فراماسونری کردند.
نگارهای از میرزا ابوالحسن ایلچی شیرازی
شکست دوباره در دیپلماسی؛ سرآغاز شکست در جنگ!
اما برگردیم به حضور یرملوف در ایران؛ این گروه پس از توقفی هفت ماهه در تفلیس، به سوی ایروان، نخجوان، مرند و تبریز حرکت کردند و در 19 مه 1817 به تبریز رسیدند. آنها پس از استقبال فتحعلیخان، بیگلربیگیِ تبریز(بهمعنی حاکم و فرمانده نظامی ایالات بزرگ)، در منزل میرزا بزرگ قائم مقام ساکن شدند. اولین دیدار رسمی یرملوف با قائم مقام در آنجا صورت گرفت که ضمن آن، نامه گراف وزیر امور خارجه روسیه که در آن سفیر را معرفی و درخواست همکاری با او برای انجام مأموریت کرده بود را تسلیم میرزا بزرگ کرد.
همچنین هماهنگی چند دیدار با عباس میرزا، تسلیم نامه تزار به او و شرکت در چند جشن ترتیب یافته توسط نایب السلطنه از برنامههای آنان در تبریز بود. گروه سفارت در 26 مه تبریز را ترک کردند و پس از عبور از اوجان، ورزقان و میانه با استقبال عبدالله میرزا حاکم زنجان وارد آن شهر شدند؛ پس از چند روز از زنجان حرکت کردند و در سامان ارخی(یک فرسنگی سلطانیه) اقامت کرده و منتظر ورود فتحعلی شاه شدند.
شاه در 17 رمضان (19 ژوئیه) به چمن سلطانیه رسید و در 20 ژوئیه اولین دیدار رسمی اعضای سفارت با میرزامحمدشفیع و ابوالحسن خان ایلچی صورت گرفت که یرملوف نامهی گراف وزیر امور خارجه روسیه که در آن به معرفی یرملوف به عنوان سفیر امپراتوری روسیه پرداخته بود و خواستار همکاری با وی در انجام مأموریت شده بود را به میرزا شفیع تقدیم کرد.
تشریفات انجام شده برای استقبال از یرملوف و دیدار با فتحعلی شاه، نخستین نمونه از ملاقات با شاه در تاریخ قاجاریه شهرت گرفت، که از قبل جزییات مربوط به شکل دیدارها تعیین و اولین دیدار رسمی با شاه و تسلیمِ نامه امپراتور روسیه هماهنگ و طی تشریفاتی خاص صورت پذیرفت.
از نکتههای جالب توجه در این دیدارها حضور یرملوف و همراهان با کفش و نپوشیدن جوراب قرمز و نیز نشستن بر روی صندلی بود که به نوعی بیاحترامی خاصی به شاه محسوب میشد.
یرملوف در خاطراتش از این اقدام با افتخار یاد کرده و سفیرهای فرانسه و انگلیس را به دلیل رعایت قواعد دربار ایرانی سرزنش میکند! یرملوف و اعضای سفارت تا 29 اوت در سلطانیه بودند و پس از دریافت نامههای شاه و سایر مقامهای ایرانی برای امپراتور و کارگزاران روسیه در 9 سپتامبر به تبریز بازگشتند. این بار نیز یرملوف از پذیرفتن ضیافت شام عباس میرزا با این جمله که او با دشمن خود سر یک میز نخواهد نشست، امتناع کرد و دیدار نه چندان دوستانهای در باغ شاهزاده انجام شد.
درخواستهای یرملوف را میتوان شامل این موارد دانست:
در جنگ احتمالی روسیه با عثمانی، دولت ایران یا از روسیه حمایت کند یا از دولت عثمانی پشتیبانی نکند.اعزام لشکری توسط ایران علیه ترکمانهای خوارزم که به غارت بازرگانان روس دست میزنند، یا ایران اجازه دهد لشکریان روس از راه دریای خزر و استرآباد به تنبیه ترکمانها بپردازند.استقرار یک نماینده روس در گیلان برایی رسیدگی به امور تجاری.تعیین نماینده توسط ایران برای تعیین حدود تالش.استقرار نمایندگان دو دولت در مرزهااز گزارش منابع در دسترس مشخص میشود که شاه ایران تقریباً به هیچیک از این درخواستها پاسخ مثبت و یا روشنی نداده است. گروه سفارت روسیه به هیچیک از این هدفها دست نیافتند و این عامل یکی از مهمترین دلایل در پیش گرفتن سیاست ضد ایرانی یرملوف در سالهای آتی بود.
نگاره یرملوف سفیر وقت روسیه تزاری در ایران
منابع روسی افزون بر موارد مذکور، به هدفها و درخواستهای دیگری از این سفارت اشاره میکنند:
بازکردن نمایندگی تجاری در استرآباد، راضی کردن ایران به تداوم دوستی با روسیه نسبت به انگلستان، کاهش نفوذ مقامهای انگلیسی بر مقامهای ایران و بازگرداندن سربازان فراری روس که می توان به آنها مواردی چون جمع آوری اطلاعات دقیق در مورد حکومت و نظام سیاسی ایران، ویژگیهای جغرافیایی در شهرها، روستاها، آمار ساکنان، وضعیت نیروی نظامی و موارد دیگر را نیز اضافه کرد.
به هر حال مجموعه عواملی مانند رفتار و ویژگیهای شخصیتی یرملوف، درخواستهای نامربوطی که گفته شد، همکاری نکردن عباس میرزا با وی سبب شد تا او به هیچ یک از این موارد درخواستی دست نیابد.
ژنرال یرملوف از نظر شخصی احساس تنفر عمیقی هم نسبت به نظام سیاسی و هم نسبت به ایرانیها داشت که زوایایی از آن در دیدار با کارگزاران ایرانی به وضوح نمایان شد. این موضوع نه تنها موجب حل اختلافهای ایران و روسیه در بعد از جنگ اول نشد، بلکه زمینههای وقوع جنگ دوم را نیز فراهم کرد. شایان ذکر است که گروه حاکم روسیه نیز از این موضوع بطور کامل آگاهی داشتند.
در واقع یرملوف درباره اوضاع ایران به ویژه اصلاحات نظامی عباس میرزا اغراق فراوان کرده است تا بتواند ضمن دریافت بودجه بیشتر، خطر عباس میرزا را نسبت به منافع روسیه به تزار و سایر کارگزاران روس گوشزد کند.
از طرف دیگر یرملوف در این گزارش قرارداد گلستان را تضمین کننده منافع دراز مدت روسیه نمیدانست و خواستار تعیین رودخانه ارس به عنوان مرز دو طرف شده بود. بدیهی است چنین شخصی با وجود وعده امپراتوری روسیه به ابوالحسن خان و عباس میرزا، نمیتوانست گزارش واقع بینانهای از اوضاع تهیه کند تا بنابر وعده تزار، آن بخشهایی از تالش و قره باغ که امپراتور وعده آن را داده بود به ایران بازگردانده شود.
او در اقدامی دیگر، دستور فلک کردن یکی از افسران فرانسوی ارتش عباس میرزا را صادر کرد که پیش از آن یکی از نوازندگان گروه روسی را تنبیه کرده بود و پس از فلک، شمشیر او را نزد عباس میرزا فرستاد و اظهار امیدواری کرد که "این فرانسوی پست، دیگر در ایران تحمل نشود."
شاید عمق تنفر او از ایران را در این جمله بیشتر بتوان مشاهده کرد: «در نهایت آن مکان نفرت انگیز را ترک کردم و در آینده نیز هیچگاه به دیدار آن نخواهم رفت، مگر با اسلحهای در دست تا این آشیانه دشمن را در هم بکوبم.»
پر واضح است که این رویکرد خصمانه در بهبود روابط ایران و روسیه که یرملوف نیز نمایندگی تام الاختیار آن را از طرف روسیه برعهده داشت، مانع مهمی بود.
آخرین تلاشهای دیپلماتیک پیش از جنگ دوم
از آنجا که خط مرزی ایران و روسیه در عهدنامه گلستان 1813 میلادی مطابق با اصل حقوقی حفظ وضع موجود یعنی «پذیرش و قبول شرایط موجود» تنظیم شده بود و از طرف دیگر این «وضع موجود» وضعیت مشخصی نداشت؛ بنابراین در ماههای بعد از این پیمان، اختلافهایی میان کارگزاران ایرانی و روس در تعیین دقیق خطوط مرزی پدیدار شد.
افزون بر آن باید به تلاش یرملوف برای تصرف برخی از مناطقی که بنابر پیمان به ایران تعلق داشت، اشاره کرد که نه تنها زمینههای برطرف شدن مشکلات را فراهم نکرد، بلکه با تداوم و تعمیق اختلافها، زمینههای بروز جنگ دوم را نیز فراهم کرد.
یرملوف در 4 مه 1820 در گزارشی به نسلرود – وزیر امور خارجه نوشت: «گرچه بخشی از زمینهای منطقه شمس الدین لو و گوگچه به ایرانیان تعلق دارد اما واگذاری این مناطق به ایرانیها صلاح نیست و برای جلوگیری از مشکلات آتی پیشنهاد میکند در عوض آن، مناطقی از قراباغ واقع در بین رودخانه های قپانچای و قپانک چای در نزدیکی مگری به ایرانیها واگذار شود و به رسمیت شناختن عباس میرزا به عنوان ولیعهد، مستلزم قبول این شرایط عهدنامه است.»
با بررسی هر یک از این موارد، مشخص شد که توجه به هدفهای تعیین شده برای این مأموریت از نظر نظام سیاسی ایران قابل پذیرش نبوده و در راستای منافع حکومت ایران قرار نمیگرفت.
در ده سالی که او مسئول مستقیم ارتباط با ایران بود، نه تنها قدمی هرچند کوچک برای رفع اختلافها پیش ننهاد، بلکه بر دامنه و عمق مشکلات موجود نیز افزود؛ درواقع رفتار و عملکرد یرملوف و نیز دیدگاه تحقیرآمیز او نسبت به نظام سیاسی و ایرانیها را باید از مهمترین عوامل بروز جنگ دوم دانست.
اگرچه عباس میرزا تلاش داشت از شروع دوباره جنگ بپرهیزد اما گزارش های پی در پی مخالفان عباسمیرزا در دربار بهخصوص شاهزادگان و اطرافیان آنها اوضاع در قفقاز برای فتحلیشاه وخیم نشان داد. تحریکات روسها در تعیین نقاط سرحدی ناحیه گوگچای و قپان که هر دو ناحیه طبق عهدنامه گلستان متعلق به ایران بود، موجب شد تا عباسمیرزا در این برهه حساس نیروهای خود را به سرحدات بفرستد که با حمله روسها به ایروان و قتل و غارت ساکنان آنجا اولین شعلههای آتش جنگ روشن شد.
پایان جنگ دوم نیز با شکست ایران همراه شد و پیمان ترکمانچای(1828) به مراتب نتایج تلختری از پیمان گلستان را به دنبال داشت. قابل توجه اینجاست که در این دوره هم میرزا صالح مسئول مذاکره بود و افزون بر قبول پرداخت خسارت جنگ به روسیه و ازبین رفتن حق کشتیرانی در دریای خزر، نخجوان، ایروان، تالش را هم به روسها واگذار و حق کاپیتولاسیون را برای ایران بهرسمیت شناخت.
انتهای پیام/
منبع: تسنیم
کلیدواژه: ظریف ظریف میرزا ابوالحسن عهدنامه گلستان ایران و روسیه ایران و روس نظام سیاسی امور خارجه عباس میرزا هزار تومان دولت ایران ایرانی ها دریای خزر دولت روس جنگ دوم نه تنها روس ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۹۲۵۲۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دیپلماسی اقتصادی، برگ برنده همسایگی
رئیسی در نشست خبری مشترک محمد شهباز شریف، نخستوزیر جمهوری اسلامی پاکستان با اشاره به سطح روابط تجاری تهران و اسلامآباد بیان کرد: سطح روابط تجاری و اقتصادی بین دوکشور،سطح قابلقبولی نیست اما تصمیم گرفتیم این سطح روابط تجاری را در گام اول به ۱۰میلیارد دلار افزایش دهیم.به نظرمیرسد رقم اعلام شده برای ارتقای ظرفیت تجارت خارجی دو کشورقابل تحقق است، زیرا ایران و پاکستان ظرفیتهای خوبی برای این موضوع دارند.وجود سه منطقه مرزی فعال اعم از ریمدان که در ۱۲۰کیلومتری چابهارو۵۰کیلومتری مسیر چابهار ــ راسک قراردارد،مرزسراوان درکهک ومنطقه تفتان میرجاوه ازجمله مهمترین گذرگاه مرزی میان ایران و پاکستان بهشمار میرود. منطقه ریمدان ازسال۹۵ برای جابهجایی رسمی کالا میان ایران وپاکستان مشخص شده است. این گذرگاه مسیر ریلی ایران را به پاکستان وشبهقاره هند وصل میکند؛ بنابراین ظرفیتهای بسیار خوب مرزی برای توسعه تجارت خارجی میان دو کشور وجود دارد. بخش اصلی تجارتی که تاکنون به صورت رسمی میان ایران و پاکستان وجود داشته مرتبط با صادرات انرژی از ایران است، زیرا شرکت نفت مجوزهایی در این زمینه صادر کرد؛ به طوری که از این محل سالانه حدود شش میلیارد دلار مبادله مالی شکل میگیرد.صادرات کاشی و سرامیک
بخش دیگر،کالاهای تجاری است که قابلیت بسیار زیادی برای توسعه روابط دارد وازجمله میتوان به نیازعظیم پاکستان به واردات کاشی و سرامیک تولیدی ایران پرداخت.باتوجه به کیفیت بینالمللی قابلتوجه کاشی و سرامیک تولید ایران، پاکستان خریدار بسیار خوبی برای این محصول است؛ ضمن اینکه پاکستان به واردات کالاهای مختلفی از ایران نیاز دارد. انتظار میرود دستگاه دیپلماسی کشور زمینههای لازم را برای بازاریابی تجار و تولیدکنندگان ایرانی در پاکستان فراهم کند. پاکستان در زمینه محصولات پتروشیمی و پلاستیک مشتری بسیار خوبی است؛ بنابراین باید در بازار پاکستان به شکل مدون بازاریابی کرد تا نیازهای مختلف این کشور شناسایی شود. ایران میتواند برخی کالاهای تولید پاکستان را که در کشور تولید نمیشود یا مزیت تولید ندارد، وارد کند. اگر تبادل تجاری به شکل جدی و سازمانیافته میان دو کشور ناظر بر حل مشکلات گمرکی و تفاهم در موضوعات مرتبط با تعرفه صادرات و واردات شکل بگیرد،قطعا زمینههای لازم برای تحقق۱۰میلیارد دلار تبادل تجاری میان دو کشور وجود دارد و موضوع مدنظر دولت سیزدهم محقق میشود.
نوسازی ماشینآلات
با توجه به اینکه بخش قابلتوجهی از ماشینآلات صنعتی و معدنی کشور درمسیر فرسودگی قرار دارد و برای جهش و رشد تولید نیازمند واردات ماشینآلات و فناوریهای روز دنیا هستیم، پاکستان که تحریم نیست، میتواند واسطه واردات ایران باشد و بهراحتی کالاهای مورد نیاز ایران را از اروپا و آمریکا وارد کند و در ازای واردات، کالای ایرانی به پاکستان صادر شود. میان چین و هند بر سر موضوع بندر گوادر و چابهار رقابت وجود دارد، زیرا چینیهانزدیک به ۴۶میلیارد دلار دربندر گوادر سرمایهگذاری کردهاند و مایلند خط ترانزیتی از گوادر به مناطق مختلفی درپاکستان و چین حتی تا افغانستان بکشند اما با توجه به اینکه قرار است هندیها سرمایهگذاری عظیمی در بندر چابهار داشته باشند و بهدلیل اینکه چین و هند در این زمینه رقابت دارند؛ چین راهحلی مبنی بر این ارائه داده که در بندر گوادر و چابهارشریک باشند. برمبنای این شراکت، خطآهنی از بندر گوادر تا چابهار به آسیای مرکزی از سویی و راهآهن از چابهاربه سمت زابل وافغانستان وشعبه دیگر ازسمت خراسان جنوبی و خراسان رضوی از سوی دیگر کشیده شود تا به سرخس و خطآهن ترکمنستان وصل شود وکل آسیای مرکزی راپوشش دهد.با توجه به اینکه منطقه چابهارتحت تحریمهای آمریکا قرار نگرفته و رقابت بر سر این منطقه و تجارت خارجی میان کشورهای یاد شده بالاست، باید منتظر ماند عاقبت رقابت چه میشود و ایران در همکاری با کشورهای یاد شده چه نتیجه مالی و اقتصادیای میتواند کسب کند.
طرح انتقال گاز
طرح انتقال گاز ایران به پاکستان از حدود ۱۵سال پیش طراحی و اجرا شد که تاکنون بهدلایل مختلفی وارد فازعملیاتی نشده بود اما با حضور مقامات ایران در پاکستان و مذاکرات صورت گرفته و با ابراز تمایل طرف پاکستانی، این موضوع اکنون به مرحله اجرا نزدیکتر شده است.براساس توافق اولیه، قرار بود این خط لوله ۲۷۰۰کیلومتری،گازصادراتی ایران را ازمسیرپاکستان به هند منتقل کند. پیشبینی شده بود که درصورت توافق نهایی، ۱۱۰۰کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۱۰۰۰کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰کیلومتر در هند احداث شود. طبق طرح اولیه قرار بود روزانه ۱۵۰میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر شود که از این مقدار،۹۰میلیون مترمکعب برای هند و۶۰میلیون مترمکعب برای پاکستان در نظر گرفته شده بود که البته این ایده عملی نشد.هند بابهانههایی درباره امنیت وقیمت معاهده، نسبت به آن سردشده وازتعهد سهجانبه کنارهگیری کرد.بعدازآن در سپتامبر۲۰۱۲، عملیات اجرایی معاهده آغاز شده وروسایجمهوروقت ایران و پاکستان توافق کردند که در این زمینه همکاری داشته باشند. براساس این همکاری، پیشبینی شده بود که پاکستان نیز خط لوله خودراطی۲۲ماه تا مرز ایران بکشد.همچنین براساس این معاهده گازی، قرار شد با شروع عملیات لولهگذاری تا سال ۱۳۹۳، صادرات گاز ازطریق خط لوله به کراچی آغاز شود. این قرارداد ۲۵ ساله، ایران را متعهد کردکه صادرات گاز درروزازحجم۱۴میلیون مترمکعب راآغازکرده و آن را در دو فاز به ۲۱و۳۰میلیون مترمکعب افزایش دهد.آنطور که جواد اوجی،وزیرنفت اعلام کرده؛اسلامآباد برای بهرهبرداری سریع خط لوله صادراتی گاز ایران به پاکستان (آیپی) علاقهمند بوده و طرف پاکستانی مشتاق است هرچه زودتر تزریق گاز به خط لوله آیپی انجام شود، پاکستان برای تسریع این کار درحال تنظیم قرارداد باشرکتهای مختلف است.وی افزود: با اقدامهایی که انجام خواهد شد، امیدواریم طبق قرارداد بینالمللی که بین ایران و پاکستان امضا شده است، دردوران فعالیت دولت سیزدهم شاهد صادرات گاز به پاکستان باشیم.